Núvitund, stundum kallað gjörhygli eða árvekni er þýðing á enska orðinu mindfulness. Hugtökin vakandi athygli eða vakandi nærvera hafa einnig verið notuð.

Núvitundarþjálfun á rætur  sínar að rekja til sálfræði Búddismans og er því um 2500 ára gömul. Í kenningum Búddismans er fjallað um þjáninguna sem hluta af lífinu. Mikilvægt sé að horfast í augu við þjáninguna en ekki forðast að gangast við erfiðri reynslu. Því er haldið fram að til séu leiðir til að lina þjáninguna og er núvitundariðkun ein þeirra. Þótt sú iðkun sem tengist núvitundinni sé sprottin úr trúarlegri hefð austrænnar speki er talið að aðferðirnar geti verið gagnlegar sama hvaða lífsviðhorf fólk hefur enda hefur trúarlega inntak aðferðanna vikið fyrir hugræktinni einni saman.

Undanfarna áratugi hefur aðferðum núvitundar verið fléttað saman við hugræna atferlismeðferð, svokallað „Mindfulness-Based-Cognitive –Therapy“. Þær aðferðir eru yfirleitt  þjálfaðar á átta vikna námskeiðum. Í Bandaríkjunum og Evrópu  hefur orðið gríðarleg aukning á slíkum námskeiðum, bæði á sjúkrahúsum, ýmsum öðrum stofnunum og fyrirtækjum. Margar rannsóknir hafa fylgt í kjölfarið sem hafa sýnt fram á að núvitundarþjálfun dregur úr  margvíslegum heilsufarslegum kvillum og bætir almenna vellíðan. Núvitundarþjálfun er í vaxandi mæli beitt gegn streitu, kvíða og depurð og er svo komið að  breska heilbrigðiskerfið hefur mælt með þeirri aðferð  sem fyrsta vali við þeim vanda.

Að rækta núvitundina felst í því að reyna að lifa í meiri sátt við sjálfan sig og umhverfi sitt. Í stuttu máli snýst núvitundin um að finna meiri frið og ró innra með sér og  líða betur í eigin skinni. Til þess að ná því eftirsóknarverða  ástandi þarf að leggja af stað í hugræktarferðalag og læra mismunandi aðferðir  til að þjálfa hugann og ekki síst, kynnast líkama sínum upp á nýtt.

 

„Að vera” eða „að gera”

Í núvitundarþjálfun gerum við greinarmun á hugarástandi sem við viljum kalla „að vera" og þess „að gera". Mörg okkar eru líklega allt of mikið í hugarástandinu „að gera"  og of lítið í því „að vera". Það er kannski helst í sumarfríinu sem við leyfum okkur „að vera" en einnig þar getur  nútímatækni oft verið truflandi og  tafið fyrir okkur að komast í  hugarástandið „að  vera". Við erum alltaf að drífa okkur, teygja okkur í næsta augnablik og missum því af núinu og  þar með þeirri tilfinningu að vera lifandi og njóta betur. Eitt af því sem núvitundarþjálfunin kennir okkur er að vera með meiri vakandi athygli í núinu. Við lærum að beina athyglinni að því sem við erum að gera akkúrat núna á þessu augnabliki í stað þess að vera alltaf að flýta okkur í það næsta. Vanalega er hugur okkar útsettur fyrir sífelldu áreiti. Líkt og sérhver afreksíþróttamaður sem þarf að hvíla vöðva sína þá þarf hugurinn að læra að hægja á , hvílast og koma sér í hugarástandið „ að vera”. Þetta á ekki síst við þegar um erfiðar tilfinningar er að ræða. Í hugarástandinu „að gera” viljum við grípa strax til aðgerða sem stundum eru vanhugsaðar. Ef við finnum t.d. fyrir reiði höfum við e.t.v. tilhneigingu til að hreyta fúkyrðum í náungann. Eða þegar okkur líður illa, finnum fyrir depurð eða vanlíðan af einhverju tagi, þá höfum við tilhneigingu til að reyna að hugsa okkur út úr vandanum, eins og hugsunin sé eina tækið sem við ráðum yfir til að leysa vandann. Þetta er okkur kennt í skólum enda allar stærstu framfarir mannsins byggðar á vísindalegri hugsun. Í depurð og vanlíðan getur vandamálið verið að við hugsum of mikið og hugsunin er oft gagnrýnin og neikvæð. Þegar verst lætur missum við okkur í endalausu grufli við að leita lausna. Rannsóknir segja okkur hins vegar skýrt, að gruflið er vandinn en ekki lausnin.

Ef við nemum aðeins staðar komumst við  að raun um að hugurinn hugsar ekki bara, hann getur líka verið meðvitaður um það sem hann er að hugsa, líkt og vera staddur á útsýnisstað og virða fyrir sér landslagið. Ef við lærum þannig að nema staðar „og vera" þegar um erfiðar tilfinningar og hugsanir  er að ræða fáum við svigrúm til að leyfa hlutunum að vera eins og þeir eru án þess að þurfa endilega að breyta ástandinu. Við reynum að nálgast hið erfiða með góðlátlegri forvitni og mildi án þess að dæma það sem við finnum fyrir. Þar með gefst einnig tækifæri til að bregðast við  gagnvart erfiðum aðstæðum  af meiri yfirvegun.

 

Að fara af sjálfstýringunni

Við mannfólkið erum gjörn á að láta hluti verða að vana sem getur verið gott að sumu leyti en einnig skapað vandamál. Oft á tíðum erum við svo önnum kafin og upptekin að við tökum ekki eftir því sem við erum að gera á hverju augnabliki. Við erum bara á því sem er kallað „að vera á sjálfstýringunni”.  Tökum sem dæmi,  þú ert að borða hádegisverð og ert á meðan að fletta dagblaði eða öðrum miðli og tekur ekki eftir því sem þú ert að láta þér til munns. Tekur ekki eftir lyktinni, bragðinu, áferðinni. Sjálfstýringin hefur tekið yfir. Og þegar við erum á sjálfstýringunni tökum við ekki eftir umhverfinu. Margt sem við gætum notið betur fer framhjá okkur. Auk þess er erfitt að stjórna tilfinningum á sjálfstýringunni því við grípum oft til vanabundinna aðgerða  þegar okkur líður illa, eins og t.d. að leggjast undir sæng, borða of mikið eða  kaupa eitthvað til að láta okkur líða betur í von um að losna þannig við vanlíðan. Við vitum að það er ekki lausn til lengri tíma. Vandinn felst í því að það fer að verða stöðugt kveikt á sjálfstýringunni.  Núvitundarþjálfun hjálpar þér að slökkva á sjálfstýringunni og  vera með vakandi athygli á því sem þú ert að upplifa eða finna fyrir á hverju augnabliki.  Mjög líklega munt þú finna að þú nýtur hvers augnabliks betur.

 

Að lifa í núinu

Þú getur ræktað núvitundina með tvenns konar hætti. Annars vegar með formlegum hætti eins og öndunaræfingum, hugleiðslu og jógaæfingum. Við reynum að vera meðvitaðri um tilfinningar, hugsanir og það sem við finnum fyrir í líkamanum. Hins vegar felst núvitundariðkun einnig í því að gera hana að hluta af daglegu lífi. Þú getur lært að vera með vakandi athygli í hverju  einasta  augnabliki og þannig notið betur einstakra athafna daglegs lífs, hvort sem það er að fá sér gott te eða kaffi, brjóta saman þvottinn eða elda matinn. Því meira sem við æfum okkur í að vera meðvitaðri um hvert augnablik því meira njótum við. Við lærum að halda einbeitingunni og notum öndunina til að hjálpa okkur að beina athyglinni að því sem við erum að gera einmitt núna. Við skoðum það sem er að gerast í núinu í stað þess að einblína á fortíð eða framtíð. Við gerum eitt í einu og sýnum þolinmæði gagnvart líðandi stund í stað þess að vera alltaf að „drífa okkur”. Munum, að við getum einungis snert lífið á þessu augnabliki.

 

Tengsl hugar og líkama

Í allri núvitundariðkun er mikil áhersla lögð á aukna meðvitund um líkamann. Það hefur verið vitað lengi að líkami og sál eru ein órofa heild og fjöldi rannsókna styðja þá kenningu. Líkaminn er oft fyrri til að gefa okkur merki þegar eitthvað er í ójafnvægi. Við höfum ekki lært að hlusta nógu vel á líkamann og hunsum oft skilaboð sem hann er að gefa okkur. Við þurfum að læra að láta okkur þykja vænna um líkamann og hlúa betur að honum. Líkaminn getur einnig geymt minningar um löngu liðna erfiða lífsreynslu. Við tökum jafnvel ekki eftir þeim fyrr en í óefni er komið t.d. í formi streitutengdra sjúkdóma. Eins hefur hugurinn áhrif á líkamann. Vitað er t.d. að upplifun á verkjum eru tengt hugarástandi hverju sinni. Með því að iðka vakandi athygli gagnvart líkamanum, t.d. með líkamshugleiðslu lærum við „að koma heim” í líkamann og þykja vænna um hann. Að rækta þessi tengsl hugar og líkama er hluti af þeirri heildrænu nálgun sem núvitundarþjálfunin er.

 

Lokaorð

Að rækta núvitundina merkir að veita því athygli sem er að gerast á hverju augnabliki innra með okkur og í kringum okkur án þess að dæma. Til þess að efla núvitundina þarf að hægja á og gera eitt í einu. Vera meðvitaður um það sem er að gerast hér og nú.

Til að byrja með, veittu öndun þinni athygli á morgnana áður en þú ferð að hugsa um allt það sem  þú þarft að gera. Reyndu að hægja á og njóta, sama hversu lítið það er. Reyndu að mæta mótlæti með opnum huga og góðlátlegri forvitni. Sýndu þér mildi og góðvild.